Version française

Inhoud


Waarom onderscheid tussen 100/110 en 700/710?


In het bibliografische record registreren we de namen van personen en corporaties die gelinkt zijn aan het te beschrijven document. MARC21 voorziet daarvoor 3 plaatsen:

  • 100/110: 1 persoon (100) of 1 corporatie die als 'hoofdverantwoordelijke' (zie verder) voor het beschreven werk kan beschouwd worden. In een bibliografisch record kan altijd maar 1 1XX-tag worden opgenomen.
  • 600/610: personen of corporaties die het onderwerp zijn van het beschreven document. Hierover lees je meer op volgende pagina: Tag 600/610: personen en corporaties als onderwerp.
  • 700/710: herhaalbare tag waar alle personen en/of corporaties die een rol hebben in de realisatie van het document, kunnen worden geregistreerd.

Binnen LIBISnet werd er een hele tijd geleden voor gekozen om de tags 100/110 niet te gebruiken behalve in specifieke datamodellen voor muziekpartituren en -opnames. Alle personen en corporaties worden dus geregistreerd in tags 700/710 zonder een 'hoofdverantwoordelijke' te onderscheiden van de anderen.

Omdat Primo VE echter 'rekent' op bibliografische records die in overeenstemming zijn met de RDA-beschrijvingsstandaard en het strikte MARC21-model en de mogelijkheden voor lokale bijsturingen beperkt zijn, wordt deze keuze nu zichtbaar in Limo. Een van de problemen is dat, wanneer er meerdere personen in tag 700 geregistreerd worden, de volgorde niet altijd even logisch is. Deze volgorde wordt ook overgenomen in de display in Limo. Door de 'hoofdverantwoordelijke' in tag 100/110 te registreren, staat deze altijd vooraan in de weergave van zoekresultaten en volledige bibliografische records en in de citations. Regels om auteurs in juiste volgorde in tags 700 in te voeren, helpen niet omdat Alma bij sommige bewerkingen de volgorde verandert. Een voorbeeld:

Image Placeholder
leidt tot een vreemde referentie
Image Placeholder

De enige oplossing is om ook binnen LIBISnet weer aan te sluiten bij de internationale norm en dus waar nodig/mogelijk 1 persoon of corporatie te registreren als 'hoofdverantwoordelijke' in een tag 100 of 110 en alle andere namen, zoals vroeger, in tags 700 of 710 te verwerken. 


Welke persoon/corporatie moet geregistreerd worden in tag 100/110?

Altijd een creator

Het korte antwoord op deze vraag is: in de tag 100 of 110 mag alleen de naam van een creator worden geregistreerd. RDA definieert een creator als a person, family, or corporate body responsible for the creation of a work. Om deze definitie te begrijpen is het noodzakelijk om het begrip work zoals dat in RDA gebruikt wordt, te verklaren. Een stukje theorie dus.

Het begrip work is zelf deel van het FRBR-model (Functional Requirements for Bibliographic Records) dat vier verwante 'entiteiten' onderscheidt die we definiëren en illustreren aan de hand van een 'boek':

Image Placeholder

  • work (werk): FRBR definieert een werk als 'een afzonderlijke intellectuele of artistieke creatie, of, de intellectuele of artistieke inhoud'. Het gaat bij een boek dus om de verhaallijn en ideeën zoals deze door de auteur bedacht zijn, zonder dat dit werk al een materiële vorm krijgt.
  • expression (expressie): dit is 'een intellectuele of artistieke verwezenlijking van een werk in alfanumerieke, musicale of choreografische notering, geluid, beeld, object, enz. of combinaties van deze vormen'. Eén werk kan verschillende expressies krijgen: een tekst kan niet alleen in verschillende talen worden uitgedrukt maar de tekst kan ook in verschillende vormen worden uitgedrukt: als leesbare tekst op papier (of scherm) of als beluisterbare tekst wanneer een opname wordt gemaakt van iemand die deze tekst voorleest.
  • manifestation (manifestatie): dit is 'een fysieke belichaming van een expressie van een werk'. Heel eenvoudig: zowel het auteurshandschrift, als de opeenvolgende gedrukte edities van een tekst in verschillende talen of de uitgave van een cd met de voorgelezen tekst zijn manifestaties van de verschillende expressies van 1 werk. Overigens toont dit al de leeftijd van het FRBR-model. Deze manifestaties hoeven immers niet noodzakelijk een fysieke vorm aan te nemen. Ook het digitale bestand van e-book of een audiostream zijn manifestations.
  • item (exemplaar): een exemplaar (dat kan zowel een fysiek object zijn als een elektronisch bestand) van een manifestatie. Bv. een boek dat we in de bibliotheek op het rek hebben staan.
Merk op dat in een bibliografisch record zowel kenmerken van het werk (bv. de naam van de schrijver, onderwerpen), de expressie (bv. taal en vorm van de tekst, naam van de vertaler, editor, ...) als de manifestatie (jaar van uitgave, naam van de uitgever, aantal bladzijden, ...) worden samengebracht. De kenmerken van de exemplaren (fysiek of elektronisch) in onze collecties worden geregistreerd in holdings, representations of portfolios.

In een tag 100 of 110 mag dus enkel een persoon of corporatie worden geregistreerd die verantwoordelijk is voor de (abstracte) intellectuele en/of artistieke inhoud van het document. De specifieke rol of functie van deze creators kan verschillen en is sterk verbonden het documenttype. Een paar voorbeelden: 

  • bij een 'tekstueel' werk is de schrijver/auteur de creator.
  • de componist is de creator van een muzikaal werk.
  • de fotograaf is de creator van een fotografische opname.
Voor een paar bijzondere groepen van personen zoals wereldlijke of kerkelijke leiders is het niet zo vanzelfsprekend om hen als creator van bepaalde documenten die hun naam dragen te zien. Ook voor corporaties zijn er specifieke regels die bepalen voor welke soorten documenten zij als creator kunnen beschouwd worden. Deze regels zijn samengebracht op een afzonderlijke pagina: Bijzondere creators: gezagsdragers en corporaties.

Personen of corporaties die betrokken zijn bij de totstandkoming van een expressie of een manifestatie worden niet als creators beschouwd en hun namen zullen dus ook nooit in een tag 100 of 110 worden opgenomen. Al deze personen worden als contributors beschouwd. Opnieuw een paar voorbeelden:

  • de vertaler van een tekst, de editor die een kritische editie verzorgt of de stemacteur die een boek voorleest, zijn betrokken bij de totstandkoming van een expressie. Hetzelfde geldt voor een muzikant of orkest dat een muziekstuk uitvoert maar ook voor de geluidsingenieur die de opname verzorgt. 
  • Uitgevers, drukkers, vormgevers zijn personen of corporaties die bijdragen tot de totstandkoming van een manifestatie.

Creator die hoofdverantwoordelijke voor de inhoud is

De tag 100 of 110 is niet herhaalbaar. Meer nog: in 1 bibliografisch record mag altijd maar 1 1XX-tag aanwezig zijn. Als catalograaf moet je dus kiezen welke tag gebruikt wordt:


  • 100: wanneer de hoofdverantwoordelijke voor de inhoud van het document een persoon is
  • 110: wanneer de inhoud in hoofdzaak gecreëerd werd door een corporatie
  • 130: wanneer beslist wordt om een uniforme titel te gebruiken. Dit gebeurt slechts zeer uitzonderlijk (bv. bij Bijbelboeken, liturgische werken)

Op/in een document worden vaak vele namen vermeld en als catalograaf is het dus je opdracht om de volgende vragen te beantwoorden:

  • Welke van de vermelde personen en/of corporaties zijn creators? Deze vraag werd hierboven al behandeld.
  • Als er meerdere creators geïdentificeerd kunnen worden, wie is dan de hoofdverantwoordelijke?

Om de tweede vraag te beantwoorden, zetten we een aantal 'standaardsituaties' voorop, telkens geïllustreerd met voorbeelden. Meer specifieke regels zijn vaak gekoppeld zijn aan bepaalde documenttypes. Een afzonderlijke pagina brengt deze allemaal samen: 100/110 of 700/710: specifieke richtlijnen per documenttype.


1. Het document bevat 1 werk van 1 creator

Dit is de meest eenvoudige situatie: het te beschrijven document bevat slechts 1 werk en slechts 1 van de vermelde personen of corporaties kan als hoofdverantwoordelijke voor de inhoud van dat werk worden aangeduid. In dat geval wordt die persoon of corporatie vanzelfsprekend geregistreerd in tag 100/110.

Voorbeeld: de uitgave van Bezonken rood, een roman van Jeroen Brouwers (Antwerpen: Atlas, 2010) [9989354280101471]: het te beschrijven document valt samen met het werk van Jeroen Brouwers. Zijn naam wordt dan ook in tag 100 geregistreerd.


2. Het document bevat 1 werk met meerdere creators

Hier moeten we twee situaties onderscheiden:

  • Het werk is een samenwerking van meerdere creators die alle dezelfde rol hebben
  • Het werk is een samenwerking van meerdere creators met verschillende rollen

Aan een werk kunnen verschillende personen/corporaties samen gewerkt hebben in dezelfde hoedanigheid: denken we bv. aan een boek of artikel met meerdere auteurs/schrijvers. Als niet op een andere manier (bv. door lay-out, toegevoegde aanduiding) kan vastgesteld worden wie de hoofdverantwoordelijke is voor de inhoud, wordt de eerstvermelde creator genoteerd in een tag 100/110 en alle volgende in tags 700/710.

Voorbeeld: Ken- en stuurgetallen voor personeelsmanagement (Deventer: Kluwer, 1994) [9915587190101471]: de titelpagina vermeldt Baarda, Kouwenhoven en Werkhoven onder elkaar als auteurs. Baarda staat bovenaan en wordt dus in tag 100 genoteerd, de twee anderen in tags 700.

Andere werken zijn eigenlijk een samenstelling van verschillende componenten waarvoor verschillende creators verantwoordelijk zijn. Goede voorbeelden zijn opera's of films. Een opera is een combinatie van muziek (met de componist als creator) en een libretto (met een librettist/auteur als creator). Een film is een samenwerking van een scenarist, regisseur, beelddirecteur, acteurs, ... die allen voor een deel verantwoordelijk zijn voor de inhoud van het werk. Voor deze documenttypes zijn er specifieke regels die toelaten om te beslissen over het identificeren van een 'hoofdverantwoordelijke'. Je vindt deze terug op de webpagina 100/110 of 700/710: specifieke richtlijnen per documenttype.


3. Het document bevat een 'hoofdwerk' en één of meerdere 'ondersteunende' werken

In een document wordt het 'hoofdwerk' vaak ondersteund door verschillende andere elementen die in principe ook als een werk kunnen gezien worden: een inleiding, annotaties maar ook illustraties. De personen die hiervoor verantwoordelijk zijn, hebben immers ook een intellectuele of creatieve daad gesteld. Deze ondersteunende werken zijn echter verbonden aan een specifieke expressie van het hoofdwerk. De verantwoordelijken zijn dan ook geen creators maar contributors.

Voorbeeld: de uitgave van Shakespeares Othello vertaald door en met een inleiding van Willy Courteaux (Antwerpen: Nederlandsche boekhandel, 1960) [9919879240101471]:

  • Het hoofdwerk is Othello en dat is natuurlijk een werk van William Shakespeare. Zijn naam wordt in tag 100 genoteerd
  • Willy Courteaux droeg bij tot de expressie van dit werk, door het te vertalen én door een inleiding te schrijven. Hij wordt dan ook vermeld in tag 700.

4. Het document bevat meerdere werken van verschillende creators

Het gehele document bestaat uit verschillende gelijkaardige (deel)werken die worden samengebracht tot een geheel maar eerder naast elkaar staan. Denk bv. aan een publicatie waarin teksten van verschillende auteurs rond een bepaald onderwerp worden verzameld. Elk van de hoofdstukken is een apart werk met een eigen creator. Het is niet mogelijk om één van hen als hoofdverantwoordelijke voor het geheel aan te duiden. Een editor of samensteller bracht deze hoofdstukken samen en voegde misschien een inleiding toe maar ook deze persoon kan niet gezien worden als de hoofdverantwoordelijke voor het geheel.

In dergelijke gevallen wordt er geen tag 100/110 gebruikt. Alle te registreren namen komen terecht in 700/710.

Voorbeeld: de bundel Gedrukte Stad (Mechelen: Stedelijke Musea, 2010) [9977624500101471]: de publicatie bevat 3 hoofdstukken over aspecten van de Mechelse boekgeschiedenis. Elk hoofdstuk is geschreven door een andere auteur. De drie namen zijn opgenomen in tags 700 en het record bevat geen tag 100.

Ook seriële publicaties (kranten, tijdschriften, ...) zijn bijna zonder uitzondering een bundeling van meerdere werken door verschillende auteurs: elk artikel is immers een werk op zich en natuurlijk zijn er meestal vele verschillende auteurs aan het werk. Slechts in zeer uitzonderlijke gevallen kan in de beschrijving van een seriële publicatie een persoon of corporatie in tag 100/110 worden geregistreerd. Deze zijn gedocumenteerd op de webpagina over seriële publicaties.


Wat is de impact op de catalografische workflow?


Deze verandering heeft slechts een beperkte impact op het dagelijkse werk van de catalograaf in LIBISnet: het gaat vooral om een bijkomende 'intellectuele' oefening. De catalograaf zal nu telkens - op basis van de gegevens in het document (of samengezocht in andere bronnen) en aan de hand van de bovenstaande algemene en eventuele specifieke regels voor bepaalde documenttypes - moeten beslissen of een persoon of corporatie in een tag 100 of 110 moet worden geregistreerd.

Belangrijk: een persoon of corporatie kan in het record maar in 1 keer als creator of contributor geregistreerd worden. Als een persoon verschillende rollen heeft, dan worden deze alle in herhalende subvelden $$e toegevoegd. Een (fictief) voorbeeld: jeugdschrijver Bart Moeyaert schrijft een nieuw boek en ontwerpt ook de cover voor de uitgave (en je wil dat ook registreren in het record). Als schrijver is hij hoofdverantwoordelijke voor de inhoud, als cover designer is hij contributor aan de manifestatie. Zijn naam wordt niet tweemaal geregistreerd, telkens met de specifieke rol in $$e maar wel in 1 tag met herhalende subvelden.

  • 100 1_ $$a Moeyaert, Bart $$e author $$e cover designer

Het invoeren zelf gebeurt echter op exact dezelfde manier als voor de tags 700 en 710. Dat wil zeggen dat ook in deze tag:

  • Namen steeds worden ingevoerd door authority records op te zoeken en te selecteren via de F3-knop
  • Dezelfde authority records worden gebruikt voor de tags 100 en 110 als voor de tags 700 en 710.
  • Nieuwe authority records voor deze tags dus op exact dezelfde manier en volgens exact dezelfde regels worden opgesteld.

Alle informatie over het werken met authority records is verzameld in het dossier Authority records.

Tag 100/110 in records op basis van templates

In alle gedeelde NZ-templates worden vanaf nu lege tags 100 en 110 voorzien. Als je in een record deze tag dus nodig hebt, staan ze klaar. Gebruik je ze niet, dan worden ze bij het opslaan van het record automatisch verwijderd.

Natuurlijk kan je ook in je eigen private templates best deze tags al voorzien.

Tag 100/110 in records via copycat

Wanneer je een record via Search Resources uit een externe catalogus in Alma importeert, werden voorheen tags 100/110 uit het originele record automatisch verhuisd naar tags 700/710. Dat gebeurt nu niet meer waardoor er twee mogelijkheden zijn bij het importeren:

  • Het geïmporteerde record bevat al een tag 100 of 110: in dat geval volgen we het RDA-basisprincipe Accept what you get. Er is al bepaald wie als hoofdverantwoordelijke kan geïdentificeerd worden dus volgen we die eerdere beslissing. Natuurlijk kijk je wel na of er voor die persoon al een LIBISnet-authority record bestaat en maak je dit aan indien nodig.
  • Het geïmporteerde record bevat nog geen tag 100 of 110: omdat ook een aantal externe catalogi de tags 100/110 nog niet gebruiken, kunnen we in dit geval niet zomaar het record 'aanvaarden'. Kijk in deze gevallen dus na of het volgens de regels niet nodig is om een persoon of corporatie die geregistreerd is in een tag 700/710 gepromoveerd moet worden naar 100/110 als hoofdverantwoordelijke voor de inhoud.

Tag 100/110 in oude records

Het gebruik van de tags 100 en 110 werd in 2022 ge(her)introduceerd i.f.v. de implementatie van PrimoVE. In alle records van voor deze verandering waren alle namen van (hoofd)auteurs en andere betrokkenen opgenomen in tag 700 en/of 710. Eind 2022 werden daarom in zoveel mogelijk records met geautomatiseerde jobs de hoofdauteurs 'gepromoveerd' van 700 c.q. 710 naar 100/110. Dit werd echter enkel gedaan in records waar dit 'veilig' kon gebeuren, m.a.w. waar het op basis van eenvoudige regels eenvoudig vast te stellen was of en welke tag 700/710 naar 100/110 moest verhuizen:

  • records waar slechts 1 tag 700/710 in aanwezig was waarbij deze tag dan een $$e author had.
  • records met meerdere tags 700/710 maar waar er maar 1 $$e author had.

Records met meerdere tags 700/710 waar meer dan 1 van die tags $$e author had, werden niet aangepast. In deze records was het onmogelijk om automatisch te bepalen welke van die tags naar tag 100/110 kon verhuizen omdat a) er geen zekerheid is dat de catalograaf de namen in de juiste volgorde invoerde en b) gebleken was dat Alma bij het uitvoeren van jobs de tags 700/710 hersorteerde in alfabetische volgorde waardoor in vele records de oorspronkelijke volgorde waarin ze ingevoerd werden, niet meer bewaard was.

Deze records kunnen enkel manueel worden aangepast en aangezien het nog om vele records gaat zal dit een langzaam vorderend werk zijn. Alle catalografen zijn van harte uitgenodigd om als ze een dergelijk record 'tegenkomen' deze aanpassing te doen. Maar het is heel belangrijk om daarbij correct te werk te gaan. Let daarom op volgende zaken:

  • Ga niet voort op de volgorde van de tags in het Alma-record om de regel "de eerstgenoemde hoofdauteur wordt in tag 100/110 opgenomen" toe te passen. Zoals gezegd is deze volgorde niet betrouwbaar.
  • Verander een tag 700 of 710 dus enkel in een tag 100 of 110 op basis van een betrouwbare bron. Idealiter doe je dit met het document in de hand (of op het scherm in geval van een e-book) zodat je op basis van titelpagina en andere gegevens in het werk kan bepalen of er een hoofdauteur is en als er meerdere zijn, wie dan de eerstgenoemde is en dus naar tag 100 of 110 kan verhuizen. Als het niet mogelijk is om het document zelf te raadplegen, kan bv. ook een beschrijving in een betrouwbare catalogus (bv. LOC) als bron dienen.
  • Pas de algemene regels hierboven ook hier correct toe: niet elke beschrijving moet een tag 100/110 krijgen. Er zijn vele documenten waar het onmogelijk is om aan te duiden wie de hoofdverantwoordelijke is voor de inhoud van het hele werk. In die records dus geen 100/110. Let ook op bijzondere regels voor een aantal specifieke documenttypes.

Colofon

Laatst gewijzigd op 03.03.2023